Pakigpulong ni Vincent Isles sa ika-51 nga kasumaran sa LUDABI

Pakigpulong ni Vincent Isles sa ika-51 nga kasumaran sa Lubas sa
Dagang Bisaya, Dakbayan sa Sugbo, Enero 19, 2007.

Maayong buntag kanatong tanan. Akong kinasingkasing nga pagpasalamat
sa mga nagpaluyo ning panagtapok atol sa ikakalim-ag usa ka tuig sa
LUDABI sa paghatag kanakog kahigayonan nga mapaambit kaninyo karong
buntaga ang akong mga kasinatian ug mga hunahuna kabahin sa
interaksiyon ning gitawag nga Internet ug sa katitikan ug budayang Bisaya.

Ang mga katuyoan ning akong pagpaambit karong buntaga mao kining mosunod:
1. Ang pagpaila ning pundok sa mga teknolohiya nga gitawag sa
kolektibong ngalan isip INTERNET, alang niadtong dili pa sinati niini;
2. Ang pagdasig niadtong mga aktibo na sa Internet sa pag-apil sa mga
kalihokan sa sulod niini o nga nagbase diha niini nga may katuyoan sa
pagtabang sa kaugmaran sa atong pinulongan, katitikan ug budaya;
3. Ang pagpalawom sa pagdayeg sa maong teknolohiya, ug ingon man ang
pag-ila sa mga kakulangan niini, alang niadtong aktibo sa mga
Internetanhong kalihokan alang sa kaugmaran sa kultura ug pinulongan.

ANG INTERNET
Ang Internet, sa labing sayon nga pagtan-aw niini, usa lamang ka
panagsumpay sa libo ka libo ka mga kompyuter sa lain-laing suok sa
kalibotan. Lain-laing kompyuter sa lain-laing suok sa kalibotan
naghatag og lain-laing klase sa serbisyo -- may alang sa pagdalit og
kompletong teksto sa nagkadaiyang klase sa sinulat, may alang sa
komunikasyon sa iyang mga gumagamit pinaagi sa sulat, may alang sa mga
komersiyal nga katuyoan, may alang usab sa paghatag lang gayod og giya
sa mga gumagamit sa Internet sa nagkadaiyang rekursos nga makita sa
Internet lamang. Ang maong interkoneksiyon kun panagsumpay sa mga
kompyuter gigamit sa klase-klaseng paagi, legal man o ilegal, maayo o
dili -- gikan sa paggiya sa mga tawo sa pagsulat og nobela ngadto sa
pagpasa-pasa og piniratang kopya sa mga nobela, gikan sa komunikasyon
gikan sa kagamhanan ngadto sa pornograpiya.

Aron makagamit sa nagkadaiyang rekursos sa Internet, simple lang usab
ang gikinahanglan: usa ka kompyuter nga may koneksiyon niini. Hapit
tanang kompaniya sa telepono nagadalit usab og koneksiyon sa Internet
sa maabot kaayo nga presyo. Ingon man, may daghang mga "Internet cafe"
sa atong palibot diin makagamit ka og usa ka kompyuter nga konektado
sa Internet sulod sa pipila ka oras, ug ang oras lamang nga nagamit mo
ang imong bayran. Sagad niini nagdalit sa maong koneksiyon sa dili
molabaw sa 20 pesos matag oras.

Alang niadtong wala pay kasinatian ning Internet, gidasig ko kamo sa
pagsulay niini. Dili lagi kamo magmahay. Sulati unya ako sa
islesv@gmail. com

MGA BISAYANG PUNDOK SA INTERNET
Daghang mga Bisaya nga atua sa gawas sa nasod ang aktibo sa Internet.
Hinuon, dili kini katingad-an. Ang panginahanglan sa matag usa nga
dumdomon ang iyang gigikanan, ang tawhanong taras sa "pagpauli", matod
pa, siyempre nagduot niining mga tawhana sa pagpakigkonek sa bisan
unsa mang butang nga makapahinumdom kanila sa ilang pagkasila, sa
ilang identidad, sa ilang pagka-Bisaya. Personal kong nailhan pinaagi
sa Internet ang dili maihap sa tudlo nga mga Bisaya nga karon atua na
nanimuyo sa Manila, Estados Unidos, Awstralya, ug bisan Tsina.

Ang labing aktibong pundok sa mga Bisaya sa Internet mao ang Lunsayng
Binisaya sa Yahoo Groups <http://groups. yahoo.com/ group/bisaya>. Sa
usa ka semana, tipikal nga kini may dili mokubos sa 100 ka mensahe.
Sagad sa mga sakop ning maong pundok mao kadtong mga Bisaya nga
milangyaw, sumala sa akong nahisgotan sa unahan.

Alang niadtong mga ania lang magbase sa Sugbo, sa Kabisay-an, ug sa
Mindanao, may mga pundok usab sa mynimo.com, himantayon.com, ug ingon
man maldito.org. Kining maong mga pundok may mas daghang batan-on nga
mga sakop. Tungod kay wala man silay mga higpit nga mga lagda sa
paggamit sa lunsay nga Binisaya, makita mo ning maong mga pundok ang
mga binastardong Binisaya, saksak-sinagol nga Iningles, ug ingon man
panagsang Tinagalog.

Daghan usab nga mga pundok sa mga batan-ong Bisaya ang magkanunayan sa
mga "chat room" sa Yahoo nga espesipikong gimugna alang sa mga Bisaya.
May mga pundok usab nga gimugna sa pipila ka mga langyaw alang sa
pagdasig sa ubang mga langyaw sa paglalin nganhi ning atong harang
dakbayan (ug lalawigan), nga bag-o lang napili isip ikaduhang labing
maayong puy-an nga dakbayan sa tibuok Asya, ikaduha sa Singapore. Usa
na niini ang livingincebu. com ni Paul Petrea.

May mga pundok nga Bisaya sa hapit tanang dagkong mga balayan sa
Internet sama sa Friendster, YouTube, ug bisan sa Wikipedia. Gani, ang
YouTube gisundog man sa YouTubeCebu ug ingon man sa iyottube, nga
morag klaro nag unsay sulod.

MGA BISAYANG BALAYAN SA INTERNET
Gawas sa mga natala sa taas, may mga balayan usab sa Internet nga ang
nag-unang katuyoan mao ang paghatag og impormasyon, ug dili ang
pag-ambitay og mga hunahuna. Nag-una na tingali niini ang
standardbisaya. blogspot. com ni Edgar S. Godin sa Bisaya Magasin, diin
atong mabasa ang mga lagda nga gisunod sa Bisaya Magasin alang sa
panitik ug estilo sa pagsulat. Ingon man, may kaugalingong websayt ang
Bisaya Magasin nga personal nga gidumala ni Edgar, ang adres niini mao
ang bismag.pbwiki. com. Didto mabasa ninyo ang pipila ka mga sinulat
nga gikan sa BisMag, apan kon wa moy planong mahimong regular nga
magbabasa ning maong institusyon sa atong katitikan, ayaw na lang mog
suroy didto kay maglaway lang mo. Nagpadagan usab og Yahoo Group alang
sa iyang mga magbabasa ang Bisaya Magasin; kini mao ang
<http://groups. yahoo.com/ group/bisaya_ readers>.

Alang diay niadtong wala pa mahibalo, ang Bisaya Magasin modawat na og
mga sinulat pinaagi sa elektronikong pagpadala. Ang mga bentaha niini
naglakip sa mas paspas nga pagkadawat sa kapangulohan sa maong
sinulat, ug labi na gayod ang mas ubos nga kahasol alang kanila sa
paghimo niining elektronikong bersiyon aron ipahiluna sa magasin, kay
elektroniko na man kini. Tingali kon mas dali ipahiluna ang imong
sinulat, mas dali kining mahiluna. Ang mga adres mao kining mosunod:

Edgar Godin (bisaya_manilabullet in@yahoo. com) alang sa mga artikulo
Richel Dorotan (titoitsoy@yahoo. com) alang sa mga sugilanon, nobela,
ug pangutana kang Tito Itsoy
Eleazar Acampado (gitikgitik_bisaya@ yahoo.com) alang sa mga pakatawa
ug pulongbay

Ang Binisayang mantalaan sa SunStar Cebu (SuperBalita) mabasa usab
onlayn. Ang adres mao kini: http://www.sunstar. com.ph/superbali ta/

May usa usab ka ensiklopedya sa atong pinulongan diin si bisan kinsa
puydeng mosulat og mga artikulo. Kini mao ang Sinugboanong Wikipedya
sa <http://ceb.wikipedi a.org/>. Pinaluyohan sa Wikimedia Foundation sa
Florida, Estados Unidos, kini maong ensiklopedya nakapundok na og dili
mokubos usa ka gatos ka de-kalidad nga artikulo. Bisan kon hinay ang
pagtubo sa maong ensiklopedya (nasugdan kini Hunyo 25, 2005, busa
magtulo na ka tuig karong 2008), ang gigamit niining lisensiya
makapaneguro nga mapadayon ang proyekto ni bisan kinsa nga buot
manimon niini.

Ubay-ubay usab nga inadlaw-adlaw nga obserbasyon sa mga Bisaya ang
nasulat ning mga onlayn nga sinulat nga gitawag "blog".
Hinuon walay establisadong direktori ning maong mga blog, bisan kon
mayoriya kanila natala sa bisayabloggers. com. Si Myke Ubenieta may
iyang kaugalingong blog, ingon man si Bong Wenceslao sa SunStar
<http://cebuano. wordpress. com/>.

Gawas niining mga nahisgotan, may daghan pang mga Bisayang balayan ug
rekursos sa Internet. Wala pay komprehensibong direktori ning maong
mga balayan ug rekursos.

ANG UGMA SA BISAYA SA INTERNET
Unsay ugma nga nagpaabot sa atong kaliwatan dinhi ning batan-ong
global nga teknolohiya? Sulod sa usa ka dekada kong pag-apil-apil sa
Internet, may pipila ako ka mga butang nga nabantayan, ug kining maong
mga obserbasyon maoy naghatag kanakog giya sa pagmugna ning duha ka
panagna:

1. Ang desentralisasyon sa Internet, diin walay magbuot kon unsay
imong ibutang ug kinsay mobutang og unsa man, nagkahulogan sa inanay
nga pagkawagtang sa tradisyonal nga limitasyon sa pagsabwag sa mga
sinulat nga Bisaya. Kon sa una, maghulat ka pa sa Bisaya Magasin,
Banat, ug Super, o kaha sa mga antolohiya sa mga pundok sa mga
magsusulat aron mapatik ang imong sinulat, karon ang bugtong
gikinahanglan mo mao lamang ang koneksiyon sa Internet, ug daghang
andam mopatik sa imong mga sinulat o mobutang niini sa ilang mga
serber aron kini mabasa sa tanan. Kini usa ka duhay-suwab nga espada:
sa samang higayon nga kini naghatag kahigayonan sa pagkapatik niadtong
mga magsusulat kang kansang mga sinulat wala makalabang sa paghukom sa
mga editor sa mga tradisyonal nga mantalaan, kini usab naghatag
posibilidad sa inanayng pagkawagtang sa mga tradisyon sa panulat. Ug,
sa samang higayon nga si bisan kinsa, maania man sa Sugbo o atua sa
Norway, mahimong makabasa sa imong sinulat, nag-abli usab kini sa
posibilidad sa dinagkong pamirata ug pag-angkon sa mga obra sa atong
mga magsusulat.

2. Tungod sa kawalay-nawong sa Internet, gikinahanglan ni bisan
kinsang gumagamit ang pagdumdom sa iyang dapit, sa iyang
"kasilinganan" . Kini moresulta sa pagdumdom sa mga Bisaya sa ilang
pagka-Bisaya. Ang labing tataw nga manipestasyon niini karon mao ang
paggamit sa mga Bisaya sa ilang pinulongan diha sa mga luna alang sa
timang sa nagkalain-laing balayan: YouTube, Friendster, Multiply, ubp.

PANAPOS
Ang ulohan ning maong pakigpulong "ANG BISAYA UG ANG INTERNET". Hinaot
nga may napupo kamong kasayoran gikan ning hamubong pakigpulong. Alang
niadtong wala pa makataak sa Internet, unta hatagan ninyo ang inyong
kaugalingon og higayon nga mosulay ning bag-ong modo sa teknolohiya.
Alang niadtong mga aktibo na sa Internet, unta mas palawman pa ninyo
ang inyong paggamit sa maong teknolohiya alang sa pagpaugmad sa atong
pinulongang Bisaya.

Isip panapos, buot kong ipakita kaninyo ang pipila ka mga sikat nga
bidyo nga gi-"dub" ngadto sa Binisaya. Kining tanan makita sa YouTube.
Daghang salamat.