Cebuano Street Signs in Mandaue

See this News, LUDABI in action. Ludabi is alive and kicking!

Mandaue street signs in Cebuano?
By Dale G. Israel
Cebu Daily News
First Posted 07:33:00 02/02/2008

Imagine reading Mandaue City's traffic signs and billboards in both
English and Cebuano.

A proposal to have bilingual signboards instead of just English text
will be discussed in the Mandaue City Council next week.

Councilor Victor Biaño is proposing an ordinance that would require
Cebuano translations in all the texts appearing in billboards and
traffic signs.

"Every Cebuano-speaking person must be proud of his own tongue and
should be able to project it to others in order to expand the usage to
more people," said Biaño, who is Mandaue chapter president of the
Cebuano language advocacy group, Lubas sa Dagang Binisaya (Ludabi).

In an interview, Biaño said other countries post traffic signs in two
language. He cited Japan as an example where signs appear in English
alongside Japanese characters.

"One of the better ways to project the Cebuano language is to use it on
traffic signs, Welcome and Thank You signs at boundaries and other
directional signs, which are some of the first things that a non-Cebuano
will see upon arrival in Mandaue City," he said.

The draft resolution, which will be discussed on Wednesday, suggests
penalties for violators.

The penalties include a P5,000 fine or imprisonment of 30 days, or both
at the discretion of the court.

Private advertising agencies that don't comply with the ordinance would
have to pay an additional P2,000 fine and would be asked to immediately
remove their material.

Biaño's proposed ordinance designates the Engineering Office and the
Office of the Building Official (OBO) as the implementing agency.

Pakigpulong ni Vincent Isles sa ika-51 nga kasumaran sa LUDABI

Pakigpulong ni Vincent Isles sa ika-51 nga kasumaran sa Lubas sa
Dagang Bisaya, Dakbayan sa Sugbo, Enero 19, 2007.

Maayong buntag kanatong tanan. Akong kinasingkasing nga pagpasalamat
sa mga nagpaluyo ning panagtapok atol sa ikakalim-ag usa ka tuig sa
LUDABI sa paghatag kanakog kahigayonan nga mapaambit kaninyo karong
buntaga ang akong mga kasinatian ug mga hunahuna kabahin sa
interaksiyon ning gitawag nga Internet ug sa katitikan ug budayang Bisaya.

Ang mga katuyoan ning akong pagpaambit karong buntaga mao kining mosunod:
1. Ang pagpaila ning pundok sa mga teknolohiya nga gitawag sa
kolektibong ngalan isip INTERNET, alang niadtong dili pa sinati niini;
2. Ang pagdasig niadtong mga aktibo na sa Internet sa pag-apil sa mga
kalihokan sa sulod niini o nga nagbase diha niini nga may katuyoan sa
pagtabang sa kaugmaran sa atong pinulongan, katitikan ug budaya;
3. Ang pagpalawom sa pagdayeg sa maong teknolohiya, ug ingon man ang
pag-ila sa mga kakulangan niini, alang niadtong aktibo sa mga
Internetanhong kalihokan alang sa kaugmaran sa kultura ug pinulongan.

ANG INTERNET
Ang Internet, sa labing sayon nga pagtan-aw niini, usa lamang ka
panagsumpay sa libo ka libo ka mga kompyuter sa lain-laing suok sa
kalibotan. Lain-laing kompyuter sa lain-laing suok sa kalibotan
naghatag og lain-laing klase sa serbisyo -- may alang sa pagdalit og
kompletong teksto sa nagkadaiyang klase sa sinulat, may alang sa
komunikasyon sa iyang mga gumagamit pinaagi sa sulat, may alang sa mga
komersiyal nga katuyoan, may alang usab sa paghatag lang gayod og giya
sa mga gumagamit sa Internet sa nagkadaiyang rekursos nga makita sa
Internet lamang. Ang maong interkoneksiyon kun panagsumpay sa mga
kompyuter gigamit sa klase-klaseng paagi, legal man o ilegal, maayo o
dili -- gikan sa paggiya sa mga tawo sa pagsulat og nobela ngadto sa
pagpasa-pasa og piniratang kopya sa mga nobela, gikan sa komunikasyon
gikan sa kagamhanan ngadto sa pornograpiya.

Aron makagamit sa nagkadaiyang rekursos sa Internet, simple lang usab
ang gikinahanglan: usa ka kompyuter nga may koneksiyon niini. Hapit
tanang kompaniya sa telepono nagadalit usab og koneksiyon sa Internet
sa maabot kaayo nga presyo. Ingon man, may daghang mga "Internet cafe"
sa atong palibot diin makagamit ka og usa ka kompyuter nga konektado
sa Internet sulod sa pipila ka oras, ug ang oras lamang nga nagamit mo
ang imong bayran. Sagad niini nagdalit sa maong koneksiyon sa dili
molabaw sa 20 pesos matag oras.

Alang niadtong wala pay kasinatian ning Internet, gidasig ko kamo sa
pagsulay niini. Dili lagi kamo magmahay. Sulati unya ako sa
islesv@gmail. com

MGA BISAYANG PUNDOK SA INTERNET
Daghang mga Bisaya nga atua sa gawas sa nasod ang aktibo sa Internet.
Hinuon, dili kini katingad-an. Ang panginahanglan sa matag usa nga
dumdomon ang iyang gigikanan, ang tawhanong taras sa "pagpauli", matod
pa, siyempre nagduot niining mga tawhana sa pagpakigkonek sa bisan
unsa mang butang nga makapahinumdom kanila sa ilang pagkasila, sa
ilang identidad, sa ilang pagka-Bisaya. Personal kong nailhan pinaagi
sa Internet ang dili maihap sa tudlo nga mga Bisaya nga karon atua na
nanimuyo sa Manila, Estados Unidos, Awstralya, ug bisan Tsina.

Ang labing aktibong pundok sa mga Bisaya sa Internet mao ang Lunsayng
Binisaya sa Yahoo Groups <http://groups. yahoo.com/ group/bisaya>. Sa
usa ka semana, tipikal nga kini may dili mokubos sa 100 ka mensahe.
Sagad sa mga sakop ning maong pundok mao kadtong mga Bisaya nga
milangyaw, sumala sa akong nahisgotan sa unahan.

Alang niadtong mga ania lang magbase sa Sugbo, sa Kabisay-an, ug sa
Mindanao, may mga pundok usab sa mynimo.com, himantayon.com, ug ingon
man maldito.org. Kining maong mga pundok may mas daghang batan-on nga
mga sakop. Tungod kay wala man silay mga higpit nga mga lagda sa
paggamit sa lunsay nga Binisaya, makita mo ning maong mga pundok ang
mga binastardong Binisaya, saksak-sinagol nga Iningles, ug ingon man
panagsang Tinagalog.

Daghan usab nga mga pundok sa mga batan-ong Bisaya ang magkanunayan sa
mga "chat room" sa Yahoo nga espesipikong gimugna alang sa mga Bisaya.
May mga pundok usab nga gimugna sa pipila ka mga langyaw alang sa
pagdasig sa ubang mga langyaw sa paglalin nganhi ning atong harang
dakbayan (ug lalawigan), nga bag-o lang napili isip ikaduhang labing
maayong puy-an nga dakbayan sa tibuok Asya, ikaduha sa Singapore. Usa
na niini ang livingincebu. com ni Paul Petrea.

May mga pundok nga Bisaya sa hapit tanang dagkong mga balayan sa
Internet sama sa Friendster, YouTube, ug bisan sa Wikipedia. Gani, ang
YouTube gisundog man sa YouTubeCebu ug ingon man sa iyottube, nga
morag klaro nag unsay sulod.

MGA BISAYANG BALAYAN SA INTERNET
Gawas sa mga natala sa taas, may mga balayan usab sa Internet nga ang
nag-unang katuyoan mao ang paghatag og impormasyon, ug dili ang
pag-ambitay og mga hunahuna. Nag-una na tingali niini ang
standardbisaya. blogspot. com ni Edgar S. Godin sa Bisaya Magasin, diin
atong mabasa ang mga lagda nga gisunod sa Bisaya Magasin alang sa
panitik ug estilo sa pagsulat. Ingon man, may kaugalingong websayt ang
Bisaya Magasin nga personal nga gidumala ni Edgar, ang adres niini mao
ang bismag.pbwiki. com. Didto mabasa ninyo ang pipila ka mga sinulat
nga gikan sa BisMag, apan kon wa moy planong mahimong regular nga
magbabasa ning maong institusyon sa atong katitikan, ayaw na lang mog
suroy didto kay maglaway lang mo. Nagpadagan usab og Yahoo Group alang
sa iyang mga magbabasa ang Bisaya Magasin; kini mao ang
<http://groups. yahoo.com/ group/bisaya_ readers>.

Alang diay niadtong wala pa mahibalo, ang Bisaya Magasin modawat na og
mga sinulat pinaagi sa elektronikong pagpadala. Ang mga bentaha niini
naglakip sa mas paspas nga pagkadawat sa kapangulohan sa maong
sinulat, ug labi na gayod ang mas ubos nga kahasol alang kanila sa
paghimo niining elektronikong bersiyon aron ipahiluna sa magasin, kay
elektroniko na man kini. Tingali kon mas dali ipahiluna ang imong
sinulat, mas dali kining mahiluna. Ang mga adres mao kining mosunod:

Edgar Godin (bisaya_manilabullet in@yahoo. com) alang sa mga artikulo
Richel Dorotan (titoitsoy@yahoo. com) alang sa mga sugilanon, nobela,
ug pangutana kang Tito Itsoy
Eleazar Acampado (gitikgitik_bisaya@ yahoo.com) alang sa mga pakatawa
ug pulongbay

Ang Binisayang mantalaan sa SunStar Cebu (SuperBalita) mabasa usab
onlayn. Ang adres mao kini: http://www.sunstar. com.ph/superbali ta/

May usa usab ka ensiklopedya sa atong pinulongan diin si bisan kinsa
puydeng mosulat og mga artikulo. Kini mao ang Sinugboanong Wikipedya
sa <http://ceb.wikipedi a.org/>. Pinaluyohan sa Wikimedia Foundation sa
Florida, Estados Unidos, kini maong ensiklopedya nakapundok na og dili
mokubos usa ka gatos ka de-kalidad nga artikulo. Bisan kon hinay ang
pagtubo sa maong ensiklopedya (nasugdan kini Hunyo 25, 2005, busa
magtulo na ka tuig karong 2008), ang gigamit niining lisensiya
makapaneguro nga mapadayon ang proyekto ni bisan kinsa nga buot
manimon niini.

Ubay-ubay usab nga inadlaw-adlaw nga obserbasyon sa mga Bisaya ang
nasulat ning mga onlayn nga sinulat nga gitawag "blog".
Hinuon walay establisadong direktori ning maong mga blog, bisan kon
mayoriya kanila natala sa bisayabloggers. com. Si Myke Ubenieta may
iyang kaugalingong blog, ingon man si Bong Wenceslao sa SunStar
<http://cebuano. wordpress. com/>.

Gawas niining mga nahisgotan, may daghan pang mga Bisayang balayan ug
rekursos sa Internet. Wala pay komprehensibong direktori ning maong
mga balayan ug rekursos.

ANG UGMA SA BISAYA SA INTERNET
Unsay ugma nga nagpaabot sa atong kaliwatan dinhi ning batan-ong
global nga teknolohiya? Sulod sa usa ka dekada kong pag-apil-apil sa
Internet, may pipila ako ka mga butang nga nabantayan, ug kining maong
mga obserbasyon maoy naghatag kanakog giya sa pagmugna ning duha ka
panagna:

1. Ang desentralisasyon sa Internet, diin walay magbuot kon unsay
imong ibutang ug kinsay mobutang og unsa man, nagkahulogan sa inanay
nga pagkawagtang sa tradisyonal nga limitasyon sa pagsabwag sa mga
sinulat nga Bisaya. Kon sa una, maghulat ka pa sa Bisaya Magasin,
Banat, ug Super, o kaha sa mga antolohiya sa mga pundok sa mga
magsusulat aron mapatik ang imong sinulat, karon ang bugtong
gikinahanglan mo mao lamang ang koneksiyon sa Internet, ug daghang
andam mopatik sa imong mga sinulat o mobutang niini sa ilang mga
serber aron kini mabasa sa tanan. Kini usa ka duhay-suwab nga espada:
sa samang higayon nga kini naghatag kahigayonan sa pagkapatik niadtong
mga magsusulat kang kansang mga sinulat wala makalabang sa paghukom sa
mga editor sa mga tradisyonal nga mantalaan, kini usab naghatag
posibilidad sa inanayng pagkawagtang sa mga tradisyon sa panulat. Ug,
sa samang higayon nga si bisan kinsa, maania man sa Sugbo o atua sa
Norway, mahimong makabasa sa imong sinulat, nag-abli usab kini sa
posibilidad sa dinagkong pamirata ug pag-angkon sa mga obra sa atong
mga magsusulat.

2. Tungod sa kawalay-nawong sa Internet, gikinahanglan ni bisan
kinsang gumagamit ang pagdumdom sa iyang dapit, sa iyang
"kasilinganan" . Kini moresulta sa pagdumdom sa mga Bisaya sa ilang
pagka-Bisaya. Ang labing tataw nga manipestasyon niini karon mao ang
paggamit sa mga Bisaya sa ilang pinulongan diha sa mga luna alang sa
timang sa nagkalain-laing balayan: YouTube, Friendster, Multiply, ubp.

PANAPOS
Ang ulohan ning maong pakigpulong "ANG BISAYA UG ANG INTERNET". Hinaot
nga may napupo kamong kasayoran gikan ning hamubong pakigpulong. Alang
niadtong wala pa makataak sa Internet, unta hatagan ninyo ang inyong
kaugalingon og higayon nga mosulay ning bag-ong modo sa teknolohiya.
Alang niadtong mga aktibo na sa Internet, unta mas palawman pa ninyo
ang inyong paggamit sa maong teknolohiya alang sa pagpaugmad sa atong
pinulongang Bisaya.

Isip panapos, buot kong ipakita kaninyo ang pipila ka mga sikat nga
bidyo nga gi-"dub" ngadto sa Binisaya. Kining tanan makita sa YouTube.
Daghang salamat.

KINUTLO GIKAN SA GITUKI O GIHISGUTAN SA MIAGING TIGUM -- (Enero. 19, 2008)

LUDABI CONVENTION, SUMMARY OF DECISIONS MADE

(January 19, 2008)

KINUTLO GIKAN SA GITUKI O GIHISGUTAN SA MIAGING TIGUM

( Enero. 19, 2008)

Casino Espanol de Cebu, Cebu City

1. To adopt a LUDABI ID priced at PHP 100.00 with the back portion
containing data of the owner of the ID, with all letters and words in
Visayan.
(1. Pagbuhat og LUDABI ID nga magkantidad og PHP 100.00 og nga ang luyo
niini sulatan sa mga Data sa tawong nanag-iya niini. Og nga ang tanang
titik o pulong niini kinahanglan nga binisaya gyud.)

2. To establish new chapters and revive chapters that have died.
Establish chapters inschools and places of work.
(2. Nga pagatukuron ang mga bag-ong sanga og buhion pag-usab ang mga
namatay nang mga sanga sa kani-adto. Ang pagbuhat og mga sanga diha sa
mga tulunghaan og sa mga buhatan. )

3. Send a Rsolution to Dep-Ed urging that Visayan be used as the medium
of instruction in the early levels. and in the Resolution that the
language of the communkity be changed to CebuanoVisayan.
(3. Pagpadala ngadto sa Dep-Ed sa usa ka resolusyon diin nang awhag nga
gamiton ang binisaya sa unang an gang sa eskuwelahan. Ug diha sa
resolution nga ang pulong banwahanon usbon ngadto sa sinugbuanong Bisaya.)

4. On the basis of Section 469 Par. C of the Local Government code, to
remind the localgovernments to use the Visayan language in writing
their laws (ordinances).
(4. Ubos sa kasugoan sa Local Government Code, Section 469 Par. C,
pahinumdoman ang mga local nga kagamhanan nga nigamit og Binisaya sa
pagsulat sa ilang mga balaodnon ngadto sa bisaya nga pinulongan.)

5. To propose amendments to the Constitution to set up Federal State in
the Central Visayas and to recognize Visayan as its official language.
(5. Nga isulong ang pagpausab sa batakang balaod kabahin sa pagmugna sa
Federalismo dinhi sa Central Visayas og nga pagailhon nga binisaya ang
pinulongan niini)

6. To push the use of Visayan as an official language of the region.
(6. Pagduso sa paggamit sa Binisaya isip usa ka pinulongan sa rehiyon.)

7. To remove the word "auxiliary" from Article XIV of the Constitution.
(7. Pagpawala sa pulong nga auxiliary sa batakang balaod ubos sa Article 14)

8. Send a complaint on the National Statistics Offices' break up of
Cebuano into Cebuano, Boholano and Bisaya categories considering the
number of usrs of the Cebuano languagein the country now.
(8. Ang pagpadangat sa reklamo nganong gibuak sa National Statistic
Office ang talaan sa cebuano, boholano og bisaya sa gidaghanon sa mga
nigamit og pamulong niini karon sa nasud.)

9. Send proposals to each City and Municipal Council to use Visayan in
their meeings.
(9. Pagpadala ngadto sa tagsa tagsa ka sangguniang paglungsod sa
paggamit sa Binisaya sa ilang mga tigom.)

10. Send a letter to MTRCB condemning the movie Sakal, Sakali, Saklolo.
(10. Pagpadala og sulat ngadto sa MTRCB nga mokondenar sa salidang
Sakal, Sakali, Saklolo.)

11. Condemn Star Cinema for belittling and demeaning the Visayans in
Sakal, Sakali, Saklolo. (11. Pagpakanaog og gubat ngadto sa Star Cinema
sa ilang pagbugalbugal sa mga Bisaya diha sa Sakal, Sakali, Saklolo.)

12.. Revive the LUDABI portion in the Catholic CCTN through Dodong Luna
who has 30 minutes for LUDABI. (12. Pagbanhaw sa tanyag sa Catholic CCTN
pinaagi ni Dodong Limchua nga dunay 30 minutos nga luna para sa LUDABI).

13. Invite our brothers and sisers to listen or look at Visayan radio,
TV, and other shows programs using Visayan. Make a list of all programs..
(13.Pag-awhag sa atong mga kaigsoonan sa pagpaminaw og pagtan-aw sa mga
tulumanan sa radyo, TV og uban pang mga pasundayag nga nigamit og
Binisaya. Magbuhat og talaan sa tanang tulumanon.)

14.Invite each one to make efforts to revive a branch from the time when
there were 66 and this was strong. Endeavor to add or create new branches.
(14. Nag aghat sa matag usa nga maninguha nga makapabanhaw og sanga
gikan niadtong 66 pa kini kabuok nga sa dihang lig-on pa kini. Maninguha
pod og padugang og mga bag-ong sanga.)

15. Adopt a Resolution to praise LUDABI Mactan for a successful
national convention and to express gratitude to Mayor Osmena and Gov.
Garcia for their support for this convention. (15. Pagduso og mga
pagdayeg sa LUDABI Mactan alang sa usa ka malamposong tigom nasyonal og
pagpadangat og pasalamat ngadto ni Mayor Osmena og Gov. Garcia sa ilang
pagtabang niining kombensyon.)

16. Set up a committee to study setting up a party list for the Visayan
language or on language. (16. Ang tukod sa usa ka komitiba diin magtuon
sa pagtukod sa partylist sa Binisaya or sa pinulongan.)

Ludabi National Convention,: Jan. 19, 2008

Ludabi National Convention,: Jan. 19, 2008
Casino Espanol, Cebu City

Our Dying Languages - Ang Atong Himatyon nga mga Sinultian

By Atty. Manuel Lino G. Faelnar
Former professor,MBA Program
De La Salle University, Manila

English.
Good afternoon, friends. It is a great honor for me to be among you this
afternoon to
present this paper. Our theme this afternoon is our dying languages. The
indigenous
languages of whateever ethno-linguistic group in the Philippines other
than Tagalog
are slowly dying. Let us not go around in circles. Let us go straight to
the point.

Cebuano.
Maayong hapon mga higala. Dakong garbo nako nga ania kaninyo
magpresentar ni-
ining papela. Ang tema kun hilisgutan nato karong hapona mao ang atong
himatyon nga
mga sinultian. Ang mga lumad nga pinulongan sa bisag unsa nga
"/ethno-linguistic group/"
sa Pilipinas gawas sa Tinagalog naganam-anam og kamatay. Dili na lang ta
magtuyoktuyok.
Diritso-on na lang nato.

English.
The following census data from the National Statistics Office (NSO) from
1948 to 1995
show that over the years our languages have been slowly dying. Let us
take a look:

Cebuano.
Ang mosunod nga mga kasayoran sa pag-ihap sa katawhan sa National
Statistics Office
(NSO) sukad sa 1948 hangtod sa 2000 nagpakita nga sa pag-agi sa mga tuig
hinay-hinay
og pagkamatay ang atong mga sinultian. Tan-awon nato:



1948 1960 1975 1990 1995

Tagalog--------19% 21% 23% 28% 29.29%

Cebuano ------25% 24% 24% 24% 21.17%

Ilocano ---------12% 11% 11% 09% 09.31%* *

Ilonggo ---------12% 10% 09% 09% 09.11%* *

Bicol -----------08% 07% 06% 05% 05.69%* *

Waray ----------06% 05% 04% 04% 03.81%* *

Pampangan --03% 03% 03% 03% 02.90%* *

Pangasinan --03% 02% 02% 01% 01.01%
(Table by Edwin Camaya of Defenders of the Indigenous Languages of
the Archipelago-DILA)

Here are the data for 2000:

Tagalog--------------------------21,485,927 ----------28%

Cebuano------------------------10,030,667 -----------13%

Ilocano----------------------------6,920,760------------- 9%

Bisaya/Binisaya---------------5,778,435 -------------8%

Hiligaynon/Ilonggo------------5,773,135------------- 8%

Bikol/Bicol------------------- ----4,583,034 -------------6%

Waray---------------------------- 2,567,558 -------------3%

Kapampangan----------------- 2,312,870 -------------3%

Boholano-------------------------1,837,361 -------------2%

Pangasinan/Panggalatok-- 1,362,142 ------------ 2%
(Table by Edwin Camaya of Defenders of the Indigenous Languages of
the Archipelago -DILA)


English:
For the 2000 census NSO changed the method of counting. They set up a new
category called Bisaya/Binosaya separate from Cebuano. And they also
cagtegorized Boholano as a separate language from Cebuano. Even though the
Cebuano- speakers of Mindanao call themselves Bisaya and their language
Binisaya,
the Hiligaynon speakers of General Santos, Sultan Kudarat and Cotabato
also call
themselves Bisaya and their language Binisaya..

Cebuano.
Sa tuig 2000 giilisdan sa NSO ang tamdanan sa pag-ihap. Naghimo sila og
bag-o
nga pangmatang nga gitawag og Bisaya/Binisaya, nga lahi pa gyod sa Cebuano.
Ug ang Boholano ilang gimatang-matang nga lahi pod sa pinulongang Cebuano.
Bisan ang mga taga Mindanao nga Cebuano ang pinulongan nagatawag sa
ilang kaugalingon og Bisaya ug ang pinulongan Binisaya, kadtong nagasulti
og Hiligaynon sa General Santos, Sultan Kudarat ug Cotabato, Bisaya man pod
ang pagtawag nila sa ilang kaugalingon ug Binisaya pod ang ilang
sinultihan nga
Hiligaynon.

English.
We therefore have to take care when using NSO data. Besides, Cebuano and
Boholano are mutually intelligible, in other words, they are dialects of
each other.
If the 13% Cebuano speakers, 8% Boholano speakers and 2% Bisaya/Binasay
speakers are added up, we come up0 with a figure of 23%. But this needs to
be adjusted because of Sultan Kudarat, General Santos and Cotabato.
Whatever was the purpose of the designers of the of the 2000 census,
they did
not understand the meaning of Bisaya/Binisaya.

Cebuano.
Busa kinahanglan tang magbantay sa paggamit sa kasayoran sa NSO. Labot pa,
ang Cebuano ug Boholano magkasinabtanay man sa ilang sinultihan, sa ato pa,
diyalekto sila sa usa ug usa. Kon ang 13% nga nagasulti og Cebuano, 8% nga
agasulti og Bisaya/Binisaya ug 2% nga nagasulti og Boholano iipon-ipon,
mosuma
ang tanan sa 23%. Apan kinahanglan ning husayon tungod sa Sultan
Kudarat, General
Santos ug Cotabato. Unsa man gani ang tinguha sa nag-andam sa /2000
census/, wala
sila makasabot kon unsay buot ipasabot sa mga pulong nga Bisaya ug Binisaya.

English.
Why are our languages slowly dying? Let us trace it.

Cebuano.
Nganong naganam-anam man og kamatay ang atong mga sinultian?
Subayon nato.

English.
According to Dr. Jose V. Abueva and Dr, Francisco Nemenzo, two former
Presidents
of the Univetrsity of the Philippines, "Until about 1970 there were
more Filipinos who
spoke Sugboanon or Cebuano-Visayan and its various dialects, than those
of Tagalog,
... Since then more and more Filipinos have learned to understand and
speak Tagalog
or Cebuano-Visayan, because of the teaching and use of Tagalog or
Filipino in our
schools and their daily use by radio, cinema and television"
(Kapunongang Bisaya,
"Dalit Bisaya - a Celebration of Cebuano Culture", Dec. 1-3, 2006,
University of San
arlos, Cebu City).

Cebuano.
Matud pa nila ni Dr. Jose V. Abueva ug Dr. Francisco Nemenzo, duha ka
kanhing Presidente sa University of the Philippines, "Hangtud sa mga 1970
labing daghan pa ang mga Pilinhon nga Binisaya nga Sinugbuanon (lakip
ang daghang diyalekto ni-ini) ang sinultian kaysa adtong nagsulti og
Tinagalog... Sukad adto hinuon, nag anam og kadaghan ang mga Pilipinhon
nga nakakat-on pagsulti ug pagsabot og Tinagalog tungod sa pagtudlo
ug pag-gamit sa Tinagalog kun Filipino sa atong mga eskwelahan ug ang pag-
gamit ni-ini sa matag adlaw sa radyo, sine ug telebisyon"
(Kapunongang Bisaya, "Dalit Bisaya - a Celebration of Cebuano
Culture", Dec. 1-3, 2006, University of San Carlos, Cebu City).

English.
The concept of a single national language comes from Jacobinism during
the time
of the French Revolution. This concept has remained one of the pillars
of French
political life and this has some features such as attempts to control
language
(an enduring project of the French Revolution) which persist today. The
French
Revolution adopted a policy on language that was very different from the
kind of policy
on language that other democratic nations see as appropriate. In the French
revolution indigenous languages other than French were disenfranchised
and to use
them was called counterrevolutionary activities, according to Harold
Schiffman in
'Dirigisme and Jacobinisme', a section in his paper "French Language
Policy:
Centrism, Orwellian Dirigisme, or Economic Determinism?" (Department of
South
sian Studies, University of Pennsylvania, 11/20/2000).

Cebuano.
Ang mitna kun concept og usa ka nasudnong sinultian gumikan sa Jacobinismo
adtong panahahon sa Rebolusyon sa Fransya. Kining mitna-a nagpabilin nga
usa sa
mga punoang bahin sa kinabuhing Franses sa politika, ug naay mga taras
ni-ini , sama
sa mga pag-sulay sa pagkontrolar sa pinulongan (kini usa ka proyekto sa
Rebolusyong
Franses nga walay katapusan) nga buhi pa karon. Ang Rebolusyon sa
Fransya misagup
og polisi bahin sa pinulongan nga lahi kaayo sa polisi nga gidawat nga
maoy tukma sa
sa ubang mga nasud nga demokratiko. Sa Rebolusyong Franses, ang mga
ubang pinulongan
nga lumad sa Fransya gawas sa Franses gibalibag ug ang pag-gamit ni-ini
gitrawag
og "counter revolutionary activites", matud pa ni Harold Schiffman sa
'Dirigisme
and Jacobinisme', usa ka bahin sa iyang sinulat "French Language Pollicy:
Centrism, Orwellian Dirigisme, or Economic Determinism?" (Department of
South Asian
Studies, University of Pennsylvania, 11/20/2000).


English.
This Jacobinbist thinking dominated the modern nation-builders of the
19th and 20th
centuries. This was also the thinking of Quezon and others.

Cebuano.
Kining Jacobinista nga panghunahuna naghari adtong mga nagtukod og mga
modernong
nasud sa ika 19 ug 20 ka gatusan (19th & 20th century). Mao pod ni ang
hunahuna nila
ni Quezon ug uban pa.

English.
But times have changed. Even France has been forced to adapt to the
policy of the
European Union on the languages of the ethnic minorities and regional
languages.
And here in the Philippines, the Komisyon sa Wikang Filipino now
promotes the
One nation many Languages idea. The Komisyon has recognized that we are a
country of many nations, and multiculturalism - recognizing and
respecting our
different cultures and languages is the way to unify and strenghten our
country.

Cebuano.
Apan nagbag-o na ang panahon. Bisan ang Fransya napugos pagpahiuyon sa
polisi nga dinuyugan sa European Union bahin sa mga pinulongan sa mga
ethnic minorities ug ang mga pinulongan sa mga rehiyon. Ug dinhi sa
Pilipinas
ang the Komisyon sa Wikang Filipino karon nagpangamping sa Isang Bansa
Maraming Wika. Gi-ila sa Komisyon nga kita usa ka bangsa nga daghan og
mga nasud, ug ang multikultirismo , ang pagila ug pagtahud sa atong mga
lainlaing
kultura ug pinulungan mao ang paagi sa paghiusa ug pagpabaskog sa atong
nasud.

English.
But we have to be careful because there are many who would like our
nature and
our identities to disappear and for the languages of our birth to
disappear. There
are groups who are pushing for Tagalog (aka Filipino) to be the language of
instruction from Grade 1 to college.

Cebuano.
Apan magbantay kita kay naay daghan diha nga buot mawala ang atoang kinaiya
kun identity ug mawala ang atoang lumad nga sinultiang natawhan. Naay
mga grupo
nga buot ang Tinagalog kun Filipino maoy gamiton sa pagtudlo gikan sa
Grade 1
hangtud sa college.

English.
To force people to use only one language can break a country apart. Pakistan
learned this the hard way. When the supernationalists in Islamabad declared
that only Urdu would be used, the Bengalis did not agree and Bangladesh was
born. The civil war in Sri Lanka was also caused by language. The Tamils did
not agree that only Sinhalese would be used. Belgium also almost broke up.
It was good that they made the country federal and they gavgfe respect
to the
indigenous loanguages in Belgium. In Spain, aftrer Franco's death, they also
recognized multiculturalism and made the regional languages official
languages.
The same thi,ng was done in the United Kingdom. Welsh and Scottish Gaelic
swere made official loanguages.,

Cebuano.
Ang pagpugos sa uban nga usa ra ka pinulongan ang gamiton maka bu-ak sa
nasud,
dili makapaghiusa. Nakat-unan ni sa Pakistan sa lisud nga kahimtang.
Kadtong
mideklarar ang mga super-nasyonista sa Islamabad nga Urdu ra ang
gamiton, wala
manugot ang mga Bengali ug natawo ang Bangladesh. Ang hinungdan sa Civil
War
sa Sri Langka mao pod ang pinulongan. Wala manugot ang mga Tamil nga
Sinhalese
ra ang gamiton. Ang Belhika kun Belgium hapit pod mabu-ak. Maayo gani
kay gihimo
nila og federal ang ilang nasod og gitahuran ang mga pinulongan nga
lumad sa Belgium.
Sa Espanya, pagkamatay ni Franco, ila pong gi-ila ang miultikulturismo
ug gihimong
opisyal nga pinulongan ang mga sinultian sa mga rehiyon. Ingon pod ini
sa Gran
Britanya kun Great Britain. Gihimog opisyal ang Welsh ug Scottish Gaelic.

English.
Here in our country, we are even belittled as in the movie SAKAL SAKALI that
those who do not speak Tagalog are not Pinoy.

Cebuano.
Dinhi sa atong nasud, gibulgalbugalan pa ta sama sa mga sine nga ingon sa
SAKAL SAKALI nga kun dili magsulti og Tinagalog, dili Pinoy kuno.

English.
We can only have unity if there is mutual respect. The act of
belittling can never
foster unity because, as charlie Serapio of the Natki0onal /christian
Union says,
it is motivated by a sense of superiority and domination.

Cebuano.
Ang paghiusa makuha lang kun magtinahuray sa usag usa. Dili makahatag og
paghiusa ang pagbugalbugal kay, matud pa ni Charlie Serapio sa National
Christian Union, ang nagbugalbugal naay pagtuo nga siya labing taas kay
sa iyang
gibulbugalan.

English.
So my friends, let us take care of of our languages because they are slowly
dying. Let us also not alloow ourselves to be belitled and demeaned because
we are not Tagalog.

Cebuano.
Busa mga higala, ampingan nato ang atong mga pinulongan kay anam-anam og
kamatay. Dili pod ta mangtugot nga bugalbugalan lang kita tungod kay
dili ta Tagalog.

English.
To paraphrase former UP President Dr.Jose V. Abueva, For their survival
and and
progress, the major languages and cultures of the Philippines should be more
vigorously used, developed and sustained as the fountainhead of Filipino
national
culture and like other major indigenous cultures and languages in the
country the
Cebuano language needs to be nurtured and developed.

Cebuano.
Matud pa ni Dr. Abueva, akoa lang siyang i-paraphrase, "alang sa ilahang
pagkaluwas
ug sa ilahang pagtubo, kinahanglan nga ang mga lain laing pinulongan sa
Pilipinas
kanunay gamiton ug sustentohan isip sila ang punong tubod sa kulturang
nasudnon
sa Pilipinas. Sama sa ubang mga dagkong pinulongan sa nasud, ang Binisaya
kinahanglan gayud ampingan ug patubo-on".

English.
And paraphrasing another former UP President, Dr. Francisco Nemenzo, Cebuano
will be left behind if you do not use it except trivial conversation.

Cebuano.
Ug kun i-paraphrase pod nako si Dr. Nemenzo,, "ang Binisaya ma-apsan ug
mahibilin
kun dili nato gamiton gawas sa ordinaryo nga kokabildo kun conversation".

English.
In other words let us speak Cebuano in our gatherings, socials and
parties, in our
formal meetings like meetings of the Provincial Board and City council,
meetings of
associations like the Rotary Club, Lions, Jaycees, Knights of Columbuis,
and others.
We need to campaign for Airlines and shipping cpompanies to use Visayan
in their
public announcements inside the aircrafrt and vessels like the Supercat
and Super
Ferry. With respect to Supercat and Super Ferry we have to approach the
Aboitizes.

Cebuano.
Sa ato pa, kinahanglan magBinisaya ta sa mga tipon tipon, mga sosyal ug
parties, sa
mga formal nga meeting sama sa meeting sa Provincial Board ug
City Council, mga
meeting sa mga asosyasyon sama sa Rotary Club , Lions, Jaycees, Knights
of Columbus, ug
uban pa. Kinahanglan mangampanya nga ang mga Airlines ug shipping lines
mag-gamit pud og
Binisaya sa ilahang mga public announcements sa sulod sa aeroplano ug sa
barko sama
sa Supercat ug Super Ferry. Bahin sa Supercat ug Super Ferry kinahanglan
du-ulon
ang mga Aboitiz.

English.
In this connectkion I am happy to let you know that for spome time now
Philippine
Airlines has been making public announcements inside the aircraft in
Visayan to
Visayan destinatkions like Cebu, Tagbilaran, Cagayan de Oro and Butuan.
But these
are only tokens. Just a few sentences.

Cebuano.
Bahin ini, ikalipay nakong pagpahibalo kanatong tanan nga ang Philippine
Airlines taod-taod
nang nag-gamit og Binisaya sa ilang mga pahibalo kun public
announcements sa sulod
sa aeroplano alang sa mga padulnganan nga Bisaya sama sa Sugbu, Tagbilaran,
Cagayan de Oro ug Butuan. Apan token lang kini. Dyutay lang kaayo nga
sentences.

English.
Let us campaign for street signs and other public signs to be in
Visayan, bill boards
to have English translations as they do in French in Quebec in Canada
where this is
mandated by law. Let us campaign fpor more telenovelas in Visayan and more
Visayan programs in radio and television.

Cebuano.
Mangampanya ta nga ang mga street signs ug uban pang public signs
Binisay-on,
and mga bill boards butaqngan og hubad nga Binisaya sama sa Quebec sa
Canada,
nga gisugo sa balaod ang pag-gamit sa Frances. Mangampanya nga dugangan
ang mga
telenobela nga Binisaya ug mga programang Binisaya sa radyo ug telebisyon.

English.
Let us campaign that the yoouth be taught how to write poems, novels and
other
literary works in Visayan. Student publications and official
publications of schools,
colleges and universities should have a Visayan Section where the works
of the students
will be published. We need to campaign for the government that Visayan
be used as the
medium of instruction from Grade 1 to Grade 6. We also need to campaign that
Visayan be taught as a subject from Grade 1 to college.

Cebuano.
Kinahanglan ang mga batan-on tudlu-an pagsulat og mga balak, mga nobela,
ug uban
pang mga sinulat nga Binisaya. Unta ang mga manatalaan ug uban pang mga
publikasyon
sa mga eskwelahan, collge ug universidad naay bahin nga Binisaya aron
ang mga sinulat
sa mga studyante mapanitik. Kinahanglan mangampanya sa Kagamhanan nga
ang Binisaya
gamiton sa pagtudlo sa mga bata gikan sa Grade 1 hangtud sa Grade 6.
Kinahanglan pud
itudlo ang Binisaya isip usa ka tulun-anan kun subject gikan sa Grade 1
hangtud sa
college.

English.
However, so as not to be left behind in the world, it is also fitting
that we learn English.
My sugggestion is to have english ntaught as a subject from Grade 4 and
to use it as
a medium of instruction in high school and college.

Cebuano.
Apan aron dili pud ta maiwit sa kalibutan, angay man pud nga masayod ta
sa Iningles.
Ang sugyot nako ang Iningles itudlo isip tulun-anan kun subject gikan sa
Grade 4, ug
gamiton sa pagtudlo sa high school ug college.

English.
Article XIV of the Constitution needs to be amended to make the regional
languages
official languages as in Spain, Belgium, Switzerland, India, South
Africa and U.K.

Cebuano.
Kinahanglan usbon ang Artikulo XIV sa Konstitusyon aron himu-ong opisyal sa
mga rehiyon and ilahang lumad nga mga pinulongan sama sa Espanya, Belgium,
Switzerland, India, South Africa ug Bretanya.

English.
And above all, perha[s there is a need to campaign tpo adopt a federal
system
along the lines of Belgium, Switzerland, India, and soouth Africa. This will
certainly save our languages.

Cebuano.
Ug labaw sa tanan, kinahanglan tinangli mangampanya nga himuon og
Federal and atoang
sistema sama sa Belgium, Switzerland, India, ug South Africa. Kini
maka-luwas gayud sa atoang lumad nga pinulongan

Manuel Lino G. Faelnar
Director
LUDABI - Lubas sa Dagang Bisaya (Core of Visayan Writers)

---Sometimes you know or can anticipate the extent to which
your intervention will matter, but on other occassions you
don't know and can't guess. You find that some chance remark
you made has affected somebody's life profoundly or that
some seemingly insignificant decision you've come to has had
profound and lasting consequences.
(Iain M. Banks, Excession)

---To be CREDIBLE, a FEDERALIST MOVEMENT must also be FEDERAL
in its ORGANIZATION and INTERNAL OPERATIONS, recognize unity
in diversity. Anything else smacks of centralism, making the
movement a sham.